Βιβλιοθήκη:Μαρξισμός και Πάλη των Τάξεων

Ας μου επιτραπεί, παρουσιάζοντας τη νέα έκδοση του μικρού εγχειριδίου της Μάρτα Χάρνεκερ, να υπενθυμίσω μια πολύ απλή ιδέα.

Η ιδέα είναι απλή: οι θεωρητικές και πολιτικές της συνέπειες είναι όμως σημαντικές.

Ιδού λοιπόν αυτή η ιδέα: όλη τη θεωρία του Μαρξ, δηλαδή η επιστήμη που θεμελίωσε (ο ιστορικός υλισμός) και η φιλοσοφία της οποίας άνοιξε το δρόμο (ο διαλεκτικός υλισμός) έχουν κέντρο και καρδιά την πάλη των τάξεων.

Η πάλη των τάξεων αποτελεί λοιπόν «τον καθοριστικό κρίκο» όχι μόνο για την πολιτική πρακτική του μαρξιστικού-λενινιστικού εργατικού κινήματος, αλλά και για τη θεωρία για τη μαρξιστική επιστήμη και φιλοσοφία.

Ο Λένιν μας δίδαξε με σαφήνεια, πως η φιλοσοφία αντιπροσωπεύει την πάλη των τάξεων στη θεωρία: πιο συγκεκριμένα, πως κάθε φιλοσοφία αντιπροσωπεύει μια ταξική άποψη μέσα στη θεωρία, σε αντιπαράθεση με άλλες αντίθετες ταξικές αντιλήψεις. Γνωρίζουμε επομένως, ότι η μαρξιστική-λενινιστική φιλοσοφία (ο διαλεκτικός υλισμός) αντιπροσωπεύει την ταξική άποψη των προλετάριων μέσα στη θεωρία: εδώ βρίσκεται το «κομβικό σημείο» για την κατανόηση της μαρξιστικής-λενινιστικής φιλοσοφίας και για την παραπέρα ανάπτυξή της. Πρόκειται για τον «καθοριστικό κρίκο» που βοηθάει να καταλάβουμε γιατί η φιλοσοφία αυτή μπορεί να πάψει να «ερμηνεύει» τον κόσμο, και να συμβάλει στην επαναστατική του αλλαγή.

Ίσως όμως είναι ακόμα δυσκολότερο να κατανοηθεί, γιατί η πάλη των τάξεων αποτελεί τον «καθοριστικό κρίκο», για την κατανόηση της επιστημονικής θεωρίας του Μαρξ.

Αρκούμαι σε ένα μόνο παράδειγμα: «Το Κεφάλαιο». Να ένα βιβλίο που περιέχει τη μαρξική επιστήμη, τις θεμελιώδεις αρχές της μαρξικής επιστήμης. Όμως, δεν πρέπει να έχουμε αυταπάτες. Δεν αρκεί να έχεις μπροστά σου ένα βιβλίο: πρέπει να ξέρεις να το διαβάζεις. Υπάρχουν όμως τρόποι να «διαβάζεται» «Το Κεφάλαιο», να «κατανοείται» και να «εκτίθεται» το περιεχόμενό του, που μπορεί κάλλιστα να είναι αστικοί. Αστικός τρόπος ανάγνωσης σημαίνει: επηρεασμένος, σημαδεμένος, διαβρωμένος από την αστική ιδεολογία, πιο συγκεκριμένα από τις οικονομιστικές και κοινωνιολογικές αστικές ιδεολογίες.

Είναι δυνατό, π.χ., να διαβαστεί «Το Κεφάλαιο» με τον ακόλουθο τρόπο: σα μια θεωρία πολιτικής οικονομίας του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Θα αρχίσει κάποιος από την υποδομή, θα εξετάσει τη «διαδικασία εργασίας», θα διακρίνει τις «παραγωγικές δυνάμεις» από τις «σχέσεις παραγωγής», θα αναλύσει το εμπόρευμα, το χρήμα, την υπεραξία, το μισθό, την αναπαραγωγή, την πρόσοδο, το κέρδος, τον τόκο, την πτωτική τάση του ποσοστού του κέρδους κλπ., κλπ. Κοντολογίς, θα ανακαλύψει στο «Κεφάλαιο» τους «νόμους» της (καπιταλιστικής) οικονομίας. Και όταν θα έχει τελειώσει την ανάλυση όλων αυτών των «οικονομικών» μηχανισμών, θα προσθέσει κάποιο σύντομο παράρτημα: οι κοινωνικές τάξεις, η πάλη των τάξεων.

Μήπως και το μικροσκοπικό, μισοτελειωμένο κεφάλαιο που αφορά τις κοινωνικές τάξεις δε βρίσκεται στο τέλος του «Κεφαλαίου»; Δεν είναι θεμιτό να μιλάμε για κοινωνικές τάξεις, μόνο αφού ξεσκεπαστεί ολόκληρος ο μηχανισμός της κεφαλαιοκρατικής οικονομίας; Μήπως ο ίδιος ο Μαρξ δε μας καλεί να θεωρήσουμε τις κοινωνικές τάξεις (επομένως και την ταξική πάλη) σαν απλό προϊόν, σαν τελικό προϊόν της δομής της καπιταλιστικής οικονομίας, σαν αποτέλεσμά της; Μήπως δεν είναι οι κοινωνικές τάξεις απλό αποτέλεσμα της κεφαλαιοκρατικής οικονομίας και η πάλη των τάξεων μια απλή αντανάκλαση της ύπαρξης των τάξεων;

Αυτή η ανάγνωση, αυτή η ερμηνεία του «Κεφαλαίου», συνιστούν βαριά παραμόρφωση της μαρξιστικής θεωρίας: μια παραμόρφωση οικονομιστική (αστική). Οι κοινωνικές τάξεις δε βρίσκονται στο τέλος του «Κεφαλαίου»: Είναι παρούσες μέσα στο «Κεφάλαιο», από την αρχή ως το τέλος. Η πάλη των τάξεων δεν είναι αποτέλεσμα (παράγωγο) της ύπαρξης των κοινωνικών τάξεων: η πάλη των τάξεων και η ύπαρξή τους αποτελούν ένα και το αυτό. Η πάλη των τάξεων είναι ο «καθοριστικός κρίκος» για την κατανόηση του «Κεφαλαίου».

Όταν ο Μαρξ έδωσε στο «Κεφάλαιο» τον υπότιτλο: «Κριτική της πολιτικής οικονομίας», δεν ήθελε να υπονοήσει μόνο πως θα ασκούσε κριτική στους κλασικούς οικονομολόγους, αλλά και στην ίδια την οικονομιστική (αστική) αυταπάτη. Ήθελε να ασκήσει καταλυτική κριτική στην αυταπάτη των αστών που διαχωρίζουν, με επιμέλεια, την παραγωγική και ανταλλακτική δραστηριότητα (οικονομία) από τις κοινωνικές τάξης και τους πολιτικούς αγώνες. Ο Μαρξ ήθελε να αποδείξει ότι το σύνολο των όρων παραγωγής, κυκλοφορίας και διανομής των αγαθών στο καπιταλιστικό σύστημα (δηλαδή ολόκληρη η λεγόμενη πολιτική οικονομία) κυριαρχούνται και διαπερνώνται από την ύπαρξη κοινωνικών τάξεων και από την ταξική πάλη.

Ας εξηγήσουμε με λίγα λόγια τη βασική αρχή της θέσης του Μαρξ.

Δεν υπάρχει «καθαρή» οικονομική παραγωγή, δεν υπάρχουν «καθαρές» ανταλλακτικές σχέσεις, ούτε «καθαρή» κυκλοφορία των αγαθών, δεν υπάρχει «καθαρή» διανομή. Τα οικονομικά αυτά φαινόμενα αποτελούν διαδικασίες που πραγματοποιούνται κάτω από έναν συσχετισμό κοινωνικών δυνάμεων, που είναι, σε τελευταία ανάλυση και παρά τα «φαινόμενα», ταξικός συσχετισμός, σχέσεις ανταγωνιστικών κοινωνικών τάξεων, δηλαδή σχέσεις της ταξικής πάλης.

Ας πάρουμε την υλική παραγωγή αντικειμένων κοινής χρήσης (αξίες χρήσης), όπως εμφανίζεται στον απλό παρατηρητή, μέσα στις παραγωγικές μονάδες (εργοστάσια, αγροτικές εκμεταλλεύσεις, κλπ.). Η υλική αυτή παραγωγή προϋποθέτει την ύπαρξη «παραγωγικών δυνάμεων», όπου η «εργατική δύναμη» (οι εργάτες) θέτουν σε κίνηση τα εργαλεία της παραγωγής (σύνεργα, μηχανές), που μεταμορφώνουν μια πρώτη ύλη. Ένας αστός «οικονομολόγος», η ένας «οικονομιστής» αναγνώστης του «Κεφαλαίου», δε θα διαγνώσει εδώ, παρά μια απλή τεχνική διαδικασία εργασίας. Αρκεί όμως να σκεφτεί κανείς λιγάκι, μαζί με τον Μαρξ, για να διαπιστώσει πως πρόκειται για πλήρη παρανόηση. Εκείνο που πρέπει να πούμε είναι: οι παραγωγικές δυνάμεις μπήκαν σε κίνηση μέσα στη διαδικασία εργασίας, κάτω από την κυριαρχία σχέσεων παραγωγής, που καθορίζονται σα σχέσεις εκμετάλλευσης. Το ότι υπάρχουν εργάτες, σημαίνει πως είναι μισθωτοί, επομένως εκμεταλλευόμενοι• το ότι υπάρχουν μισθωτοί, που δε διαθέτουν τίποτα άλλο παρά την εργατική τους δύναμη και είναι αναγκασμένοι (λόγω πείνας, λέει ο Λένιν) να την πουλήσουν, σημαίνει πως υπάρχουν κεφαλαιοκράτες, που κατέχουν τα μέσα παραγωγής και αγοράζουν την εργατική δύναμη για να την εκμεταλλευτούν, για να εξάγουν από αυτήν την υπεραξία. Η ύπαρξη επομένως των ανταγωνιστικών κοινωνικών τάξεων εγγράφεται μέσα στην ίδια την παραγωγή, βρίσκεται στην καρδιά της: μέσα στις σχέσεις παραγωγής.

Τώρα πρέπει να πάμε πιο μακριά: οι σχέσεις παραγωγής δεν είναι κάτι που απλώς προστίθεται στις παραγωγικές δυνάμεις σαν σκέτος «τύπος». Οι σχέσεις παραγωγής εισδύουν στις παραγωγικές δυνάμεις, αφού η εργατική δύναμη που θέτει σε κίνηση τις «παραγωγικές δυνάμεις» αποτελεί κι αυτή μέρος τους, και εφόσον η καπιταλιστική παραγωγική διαδικασία τείνει ασταμάτητα προς τη μέγιστη δυνατή εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης. Και εφόσον η τάση αυτή κυριαρχεί στην καπιταλιστική παραγωγική διαδικασία, πρέπει να παραδεχτούμε πως οι τεχνικοί μηχανισμοί της παραγωγής υποτάσσονται στους ταξικούς μηχανισμούς της πάλης των τάξεων. Αυτό που ονομάζουμε παραγωγικές δυνάμεις, αποτελεί συγχρόνως την υλική βάση («τεχνική βάση», λέει ο Μαρξ) και την ιστορική μορφή ύπαρξης των σχέσεων παραγωγής, δηλαδή των σχέσεων εκμετάλλευσης. Ο Μαρξ έδειξε, με θαυμαστό τρόπο (στα κεφάλαιο 14 και 15 της τέταρτης Ενότητας του Βιβλίου 1 του «Κεφαλαίου») ότι οι βάσεις και οι διαδοχικές μορφές στην οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας

(NOT FINISHED)